مسعود حسینی پور[1]
ز جوش چای جوشم این ندا در گوش میاید
که: چای تلخ روشن میکند طبع سخن دان را
(عبدالقادر سودای بخارایی ، 1823؟-1873)
نوشیدن چای جزیی از زندگی روزمره مردم آسیای مرکزی است ، که در آن منطقه خصوصیات خود را دارد. اکثرا در بیشتر مناطق چای سبز نوشیده میشود و چای سیاه طالبان کمتری دارد. در منطقه تاشکند چای سیاه بیشتر نوشیده میشود. جمعی دلیل آنرا سردتر بودن هوا از سایر نقاط میدانند که بیشتر چای سیاه را طلب میکند و عده ای بر آنند که این بخاطر تاثیر همنشینی با روسها است که از نیمه دوم قرن نوزدهم بطور کثیر به آن وادی آمده اند. چای چه در منازل و چه در چایخانه ها معمولا در پیاله نوشیده میشود. در چایخانه ها و بعضی از رستورانهای مردم بومی (غیر توریستی)، هنگام جلوس مشتری بر سر میز و یا روی تخت، بدون پرسش برای او یک قوری چای (سبز) میاورند. این قوری ها از چینی و با نقش و نگارند و اکثرا نقش غوزه پَخته [پنبه] بر آنها نگاشته شده است. «نقش پَخته» بر روی ظروف چینی (معمولا با رنگ لاجوردی بر زمینه سفید) که در آسیای مرکزی بسیار عرضه میشود، سابقه تاریخی چندانی ندارد و از زمان تسلط روسها بر آن منطقه و کشت اجباری پنبه به جای غله مورد نیاز متداول گردیده است. پیش از آن اکثرسکنه از قوری های سفالی ویا فلزی استفاده میکرده اند و قشر مرفه جامعه از قوری های چینی ساخت روسیه یا سایر کشورهای اروپا با نقش های دیگر. معروفترین نوع از گروه آخر قوری های ظریف مارک گِردنر Gardner میباشند که امروز در آنتیک فروشی های بخارا به قیمت 200 دلار عرضه میشوند. در این مورد فروشنده برای اثبات نازکی جدار قوری، آنرا در مقابل نور گرفته تا خریدار از درون قوری نقش روی آنرا ببیند. قیمت قوری «نقش پَخته »که امروز دراکثر منازل یافت میشود حدود شش دلار است. در اکثر شهرها و روستاها بطور معمول چای سبز(چای کبود) و در پیاله مصرف میگردد. در تاشکندو اطراف آن چای سیاه بیشتر نوشیده میشود.در همه چای خانه ها چای را درقوری به مشتری میدهندو نه در فنجان و استکان. در منازل، مهماندار چای را در پیاله ای ریخته و آنرا به قوری بر میگرداند تا محتوی آن یک رنگ شود. در چایخانه ها معمولا پیش از این عمل، مشتری از لحاظ بهداشتی کمی چای را در پیاله اش گردانده و آنرا زیر تختی که بر آن نشسته میریزد، از این رو در اکثر چایخانه ها زیر هر تخت لکه خیسی مشاهد میشود. برای حفظ گرمای قوری آن را در زیر سرپوش کلاه مانندی که از پارچه بسیار ضخیمی دوخته شده قرار میدهند. این حفاظ نامهای مختلفی دارد که یکی از آنها «کالپاک (=کلاه)» است، در بخارا اکثرا به آن ًپوشک ًمیگویند، «قاپ کوکی(=سرپوش) هم در کنار اسامی دیگر به آن اطلاق میشود. احتمالا این حفاظ قدمت چندانی ندارد و از این رو دارای چندین نام است.
[1] دکتر مسعود حسینی پور، |پژوهشگر آزاد، برلین
چای خانه در نمنگان (عکس از مسعود حسینی پور)
چای خانه در نمنگان (عکس از: مسعود حسینی پور)
چای خانه در نمنگان (عکس از: مسعود حسینی پور)
کافه، رستوران در بازار خیوه (عکس از: مسعود حسینی پور)
چای در حمام، بخارا (عکس از: مسعود حسینی پور)
سمت راست: قوری و پیاله مارک گردنر. سمت چپ : قوری و پیاله نقش پخته(پنبه).در پشت : پوشک (قاپ کوکی). (عکس از :مسعود حسینی پور)
پیاله و بشقاب نقش پخته، بازار تاشکند (عکس ا ز: مسعود حسینی پور)
چای خانه در تاشکند (عکس از:مسعود حسینی پور)
