نام های پنجگانه اوقات نماز

این نوشته پیش تر در مجله بخارا (ایران) چاپ شده است

…………………………………………………………………………………

مسعود حسینی پور

نام های اوقات پنجگانه نماز

مردم ورارود از هر کیشی(اسلام، مسیحیت، یهود؛..) به دین و باورها ی مذهبی اشان بسیار و حتی اغلب با تعصب پای بندند. گویی هشتاد سال حکومت بلشویکی در آنجا وجود نداشته است. در هنگام اشغال افغانستان توسط حکومت شوروی سربازان مسلمان زاده شوروی و بخصوص پارسی گویانشان با افغانی ها رابطه دوستانه ای داشتند و با عقاید جدید و در کنار آن البته نوار آهنگهای و آوازهای فارسی ایرانی (گوگوش و غیره) به شوروی بازگشتند و این البته برای دولت شوروی نتیجه ای معکوس داشت.

نماز در کنار اجرای سایر فرایض و احکام دینی بین مسلمین آن دیار اعتبار به خصوصی دارد. یکی از اولین سئوالهای واررودیان از مسافر مسلمان: ً روزی پنج بار نماز میخوانی؟ً ً.

محمد بن جعفر نرشخی در کتاب« تاریخ بخارا »(تاریخ نرشخی) ضمن شرح اولین نمازگاه ها و نمازگزاران بخارا اشاره کرده است که در بخارا در ابتدا نماز به زبان فارسی اقامه میشده است: « قتیبه بن مسلم مسجد جامع بنا کرد، اندر حصار بخارا به سال نود وچهار و آن موضع بتخانه بود مراهل بخارا را فرمود تا هر آدینه در آنجا جمع شدندی، چنانکه هر آدینه منادی فرمودی، هرکه به نماز آدینه حاضر شود، دو درهم بدهم. مردمان بخارا به اول اسلام در نماز قرآن به پارسی خواندندی، و عربی نتوانستندی آموختن و چون وقت رکوع شدی ، مردی بودی که در پس ایشان بانگ زدی ً بکنیتا نکیتً و چون سجده خواستندی کردن بتنگ کردی ً نکو نیانکونیً[1].»

در ورادرود بجای کلمه «وضو»، اصطلاح «آب دست» [2]به کار برده میشود.

در اصطلاحات اوقات نماز نیز سه اصطلاح فارسی بکار گرفته میشود:« بامداد، پیشین، خفتن» به عبارت دیگر:

(نماز صبح= بامداد)، (نماز ظهر= پیشین )، ( نماز عصر=عصر) ، (نماز مغرب= شام )، (نماز عشا= خفتن ).

بر دیوار بعضی از مساجد تابلوهایی نصب شده اند که بر روی آنها پنج ساعت در کنار هم نقش بسته اند. عقربه های این ساعتها قابل تحرکند و متولی مسجد هر روز عقربه ها را برابر با زمان نماز (ترکی جغتایی= نماز وقت لری) برای اطلاع نمازگزاران تغییر میدهد. نوشته های مربوطه در تابلو معمولا به خط کریلی که مردم هنوز با آن آشنا هستند و یا خط لاتین[3] که ازز مان استقلال ازبکستان مورد استفاده است، میباشند.

بدیهی است که در حال حاضر نماز به زبان عربی ادا میشود. از این رو نماز جمعه در در مناطق پارسی زبان مانند بخارا ویژگی خود را دارند. قبل از شروع پیشنماز با نمازگزران فارسی گپ میزند، خطبه باید به زبان رسمی، یعنی ازبکی (ترکی جغتایی) ایراد شود و نماز به عربی خوانده میشود.

[1] در کتاب چاپ شده در تهران(1387) ذکر شده که در بعضی از نسخ خطی «نکینتا نکینت» و«یکینتا یکنت» نیز آمده است.

[2] در ترکی عثمانی نیز همچنان این اصطلاح بکار گرفته میشود.

[3] البته با تغییراتی، مثلا برای «خ» از حرف X استفاده میشود.