تاراج گورستان متروک در خوقند

این نوشته پیش تر در مجله بخارا (ایران) چاپ شده است

………………………………………………………………………………………………….

مسعود حسینی پور

سنگی برگوری

جنگ داخلی تاجیکستان(1997-1992) یکی از خونین ترین پس لرزه های فروپاشی شوروی بود و در این جا نیز جان هزاران مردم بی گناه بر باد و اموالشان توسط همدردان سابق به یغما رفت. آقای احمد محمدیان که نزدیک به پنج دهه در آسیای مرکزی میزیسته در یاد مانده هایش در این باب چنین ذکر میکند[1] : ً تمام اموال دولتی و غیر دولتی، مغازه ها، حتی میز و صندلی مدارس و وسائل بیمارستان هاو سنگ قبرهای قیمتی هم غارت شدً. عمل سخیف سرقت از وادی خاموشان و دست درازی به گور را میتوان در ً گورستان قدیمی روسها ً در کنارشهرفرغانه (واقع در ازبکستان) نیز مشاهده کرد. شهر فرغانه مانند بعضی از شهرهای دیگر آسیای مرکزی توسط روسهای تزاری به سبک اروپائی با خیابانهای مستقیم و وسیع و درختکاری شده در سال 1877 و معماری ادوارد الِکسویچ Edwrad Alexevich بنا شد و بخاطر خدمات (!) ژنرال میخاییل اِسکوبلف Michael Skoblev به تزار، شهر اسکوبلف نامیده شد .این شهر بدلیل همجواری با شهر مرغیلان[2]، ًمرغیلان نوً نیز نامیده میشد و پس از ایجاد ًاتحاد شوروی ً فرغانه نام گرفت. ژنرال اسکوبلف خود در این منطقه نقشی نداشته و فتوحات او در مناطق قزاقستان و ترکمنستان امروزی بود. اسکوبلوف با منطق نظامی اش که ًهرچه تلفات دشمن بیشتر باشد صلح طولانی تر خواهد بود ً پس از شکستن مقاومت طولانی گوک تپه(واقع در ترکمنستان امروزی) دست به کشتاری بزرگ از سکنه شهر یازید و چنین است که اکنون هر سال دوازدهم ژانویه (22 دیماه ) در ترکمنستان روز عزای عمومی است.

در اتحاد شوروی معمولا قسمتی از گورستانهای مسلمانان آسیای مرکزی در اختیار غیر مسلمانان قرار میگرفت که بهترین مثال آن گورستان وسیع کعب الاخبار در شرق بخارا و در جوار زیارتگاه ً خواجه کعب الاخبار ولی ً میباشد .در این مورد استثنا نیز وجود دارد، مانند گورستانهای یهودیان و یا گورستان قدیمی روسها در فرغانه که در بالا ذکر شد. چنانچه از نوشته های سنگ قبرها آشکار است این گورستان حتی تا نیمه دوم قرن بیستم مورد استفاده اقلیتهای اروپایی نیز قرار میگرفته است. مزار روسهای ارتدکس در آسیای مرکزی اکثرا توسط حصاری آهنی محفوظ و با صلیبی فلزی که بر خلاف صلیب کاتولیک ها و پروتستان ها دارای سه تیرک افقی[3] است مزین میگردد.

پس از فرو پاشی شوروی و هنگامیکه افق روشن آزادی به میلیونها نفر مردم شاد کام آسیای مرکزی لبخند میزد در بعضی دلها کینه های قومی و یا آز به مال دیگری چنان غلیان کرد که نرده ها و صلیب های آهنی ًگورستان قدیمی روسها ً نیز از آن در امان نماد. با کندن حصار و صلیب ها از زمین توسط سوداگران آهن بسیاری از قبرها فرو ریخته و صحنه های رقت باری را برای نظاره گر ایجاد کرده اند. شهرداری فرغانه نیمی از این گورستان را به پارک تبدیل کرده و نیمه دیگر نیز در انتظار این تبدیل است. باشد که با روئیدن سبزه بر این خاک در دل آن سوداگران نیز مهر و انسانیت نما کند.

[1] ر.ک. به یاد مانده های احمد محمدیان در کتاب ً اجاق سرد همسایهً ، فتح اله اتابک زاده ،انتشارات معین، تهران 1387

[2] درنوشته های قدیمی مرغینان نیز آمده است.

[3] نزد ارتدکس های روسی بر خلاف ارتدکس های یونانی پائین ترین تیرک کج است که دلیل خود را دارد و مربوط به روایات مذهبی است.