این نوشته پیش تر در مجله بخارا (ایران) چاپ شده است
………………………………………………………………………………………………
مسعود حسینی پور
دخمه خاموشان
زادگاه زرتشت کجاست؟، اوستا در کجا نوشته شده است؟.در این مورد ، گاه آذربایجان و کردستان، گاه مرکز نجد ایران وگاه آسیای مرکزی بعنوان جواب عنوان شده اند. آنچه که هست، علائم و نشانه های فراوان ازمذهب زرتشت درسراسر گستره ایران فرهنگی که ورارود را نیز در بر می گیرد یافت میشوند. در حال حاضر اشاره به یافته های باستان شناسی، باقی مانده های آتشکده یا گورستان زرتشتیها جزئی از کتاب ها و بروشورهای گردشگری تاجیکستان و ازبکستان هستند. نقش « دخمه خاموشان » که «برج خاموشان »نیز نامیده میشود نه تنها در جزوه های تبلیغ گردشگری به چشم می خورد بلکه حتی یکی از نمادهایی است که بر روی پرچم جمهوری خودگردان قره قالپاقستان :ه جزئی از ازبکستان است) نیز دیده می شود. این محوطه در حال حاضرچیلپیک نامیده میشود. دخمه خاموشان که زمانی گورستان زرتشتیها بوده در 45 کیلومتری شهر نقوس[1](جنوب دریاچه آرال) قرار دارد و در صحرای قره قوم از فاصله دور قابل رویت است. این بنا بر روی تپه ای مخروطی شکل که کمابیش40 متر ارتفاع دارد به گونه استوانه ای با قطر 70 متر و ارتفاع 15 متر از گل ساخته شده و در بالا تسطیح شده است. دیوارهای استوانه از این رویه نیز بالاتر رفته وآن را احاطه کرده اند. قطر دیوراهای گلی نزدیک به یک متر است. ورود به این سطح فقط از طریق روزنه ای باریک امکان پذیر است که به راحتی با گل ویا سنگ مسدود شده و از ورود انسان و حیوان به این فضا جلوگیری میکند. زرتشتیان اجساد را روی این سطح قرار داده تا گوشت متوفی طعمه پرندگان گوشتخوار گردد. در حال حاضر بر روی این سطح هنوز اثار جدول بندی برای قرار دادن اجساد بطور منظم دیده میشود. استخوانهائی که از جسد باقی می مانده به درون ظروف سفالی گذاشته شده و در محلی دیگر دفن میشده اند[2].
تاریخ بنای این گورستان که شباهت زیادی به « برج خاموشان» یزد دارد حدود صد سال پیش از میلاد مسیح تخمین زده میشود. در حال حاضر در این جا برخلاف « دخمه خاموشان» یزد، بنایی (مثلا برای امور پیش از تدفین و یا ادای سایر سنتها) در اطراف گورستان یافته نشده و امکان یافتن آن نیز بخاطر تغییرات محیط ، کانال کشی از آمو دریا که فاصله چندانی با تپه ندارد و ایجاد زمینهای کشاورزی ،بعید به نظر میرسد.
[1] نکوس(Nukus) هم گفته میشود
[2] در بعضی از گورستانهای مشابه درایران، چاهی در میان محوطه ایجاد شده و استخوانها را در آنجا می ریخته اند
دخمه خاموشان بین شهرهای خیوه و نقوس در ازبکستان
آب برداری وکانال کشی برای زراعت از آمودریا (جیحون)که امکان تفحصات باستان شناسی را از میان برده است. آمو دریا در پشت عکس قابل رویت است